SAMOOKALECZENIA I AUTOAGRESJA U DZIECI

Autoagresja i samookaleczanie mogą mieć różne formy. Pierwszym skojarzeniem są rany na ciele, ale mogą to być też stale rozdrapywane skaleczenia, wyrwane włosy, brwi, obgryzione aż po opuszki paznokcie, oparzenia nieznanego pochodzenia, połknięte ostre (niebezpieczne) przedmioty, siniaki na głowie lub rękach, powstałe w wyniku uderzania w twarde powierzchnie…Autoagresja może także przybrać postać samooskarżania lub prowokowania przemocy wobec siebie. Ciśnie się na usta pytanie: dlaczego dzieci to sobie robią?

fot: psychoterapia.plus

PRZYCZYNY AUTOAGRESJI

Konkretnej przyczyny autoagresji dzieci i młodzieży nie znamy. Wiadomo, że pojawia się w sytuacji, gdy dziecko lub nastolatek przeżywa intensywne emocje, które odbiera jako trudne, wręcz nie do zniesienia. Samookaleczanie często towarzyszy depresji i postępującemu procesowi podjęcia próby samobójczej. Bywa związane ze stosowaniem substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki, leki. Autoagresja może być także skutkiem urazu z dzieciństwa, zaburzeń rozwojowych (spektrum autyzmu), chorób psychicznych (depresji, schizofrenii), urazów lub chorób mózgu.

Celem autoagresji nie jest ani fizyczny ból, ani tym bardziej szpecące blizny, które mogą pozostać nawet na całe życie. Młodzi ludzie podejmują te działania pomimo skutków ubocznych, bo przynoszą ulgę w psychicznym cierpieniu. Osiągają ją dzięki działaniu endorfin we krwi, które pojawiają się w trakcie aktu autoagresji. Te hormony niwelują ból, który pojawia się dużo później, a przede wszystkim niosą przyjemność, znoszą napięcie, poprawiają samopoczucie. W tym też tkwi niebezpieczeństwo uzależnienia się od autoagresji: to sprawdzony sposób na osiągnięcie ulgi i poprawę nastroju, co powoduje, że osoby takie przestają szukać innych sposobów radzenia sobie ze stresem. W ten sposób rozwija się nałóg.

fot: polki.pl

SYMPTOMY AUTOAGRESJI

Autoagresja związana jest z silnymi przeżyciami, więc pierwszym sygnałem, który powinien obudzić czujność opiekunów, jest zmiana nastroju dziecka/nastolatka: utrzymujący się obniżony nastrój, apatia (lub nadaktywność, niemożność zapanowania nad reakcjami emocjonalnymi), bóle brzucha, głowy, u młodszych dzieci biegunki i moczenie nocne, zaburzenia snu (bezsenność albo nadmierna senność), nadmierny apetyt lub jego brak.

Samookaleczanie można rozpoznać po bliznach i ranach na rękach (nadgarstkach, ale częściej ramionach), nogach (nad kostkami, na udach, pośladkach). Ostrzeżeniem może być także zmiana ubioru: długie (często naciągane) rękawy i długie nogawki spodni czy legginsów bez względu na okoliczności (wf, słoneczny ciepły dzień, różne sytuacje domowe, w których wystarczyłby lekki strój). Ponieważ dzieci/nastolatki starają się najczęściej ukryć ślady po okaleczeniach, odmawiają zdecydowanie wizyt u lekarza czy innych miejsc (np. basen), gdzie musiałyby odsłonić ciało.

fot: przewodnik.katolicki.pl

SKUTKI AUTOAGRESJI

1. Co „zyskuje” dziecko/nastolatek, który się okalecza.
   
   
   • Autoagresja jest zawsze odzwierciedleniem psychicznego bólu – nazwaniem go, wskazaniem, że dziecko/nastolatek przeżywa coś, co powoduje cierpienie, z czymś sobie nie radzi i potrzebuje pomocy.
     
     
   • Jest próbą odzyskania kontroli nad swoim życiem – skoro nie da się panować nad wszystkim, to można przynajmniej nad swoim ciałem.
     
     
   • Jest okazją do zaopiekowania się sobą – także wołaniem o opiekę.
     
     
   • Bywa uzewnętrznieniem traumy lub poczucia winy związanego z doświadczoną przemocą – o takich przeżyciach bardzo trudno mówić, świadomość bycia ofiarą przemocy (każdej!) jest nie do zniesienia.
     
     
   • Może być strategią radzenia sobie ze stresem u osób, które skupiają się na emocjach zamiast na zadaniach.
     
     
2. Niebezpieczeństwa („straty”) związane z autoagresją:
   
   
• Trwałe ślady po samookaleczeniach, blizny, szramy, zniekształcenia (np. dłoni, po wielokrotnych uszkodzeniach), które mogą oszpecać.
  
  
• Ryzyko zakażenia – trudno oczekiwać, że dziecko/nastolatek w tak silnym napięciu, które towarzyszy autoagresji, zadba o sterylność narzędzi, wykorzystywanych do takiego działania.
  
  
• Uzależnienie – utrwalenie destrukcyjnej strategii radzenia sobie z trudnościami przez szukanie szybkiej i czasowej ulgi; rezygnacja z działań długofalowej pomocy dla siebie.
  
  
• Wzrost ryzyka podjęcia próby samobójczej.

JAK NIE REAGOWAĆ NA AUTOAGRESJĘ?

1. NIE lekceważ
   Autoagresja jest sygnałem, że z dzieckiem/nastolatkiem dzieje się coś groźnego. Ignorowanie takich zachowań powoduje eskalację zagrożenia: uzależnienia czy podjęcia próby samobójczej. Nie mów, że autoagresja jest wyrazem słabości, bo w rzeczywistości jest desperacką próbą odzyskania kontroli nad życiem. Zawsze, także wtedy, gdy jest skrzętnie ukrywana, jest głośnym (choć bez słów) krzykiem o pomoc!
   
   
2. NIE obwiniaj
   Ani dziecka, ani siebie! To zbuduje mur, który przeszkadza w podjęciu działań wspierających dziecko/nastolatka.
   
   
3. NIE wprowadzaj rygorystycznej kontroli i kar
   Pamiętaj, że młody człowiek potrzebuje autonomii i poczucia, że panuje nad swoim życiem. Kontrolując, dajesz jasny sygnał, że nie wierzysz w jego możliwości. Poza tym, nie możesz pilnować dziecka cały czas, a im więcej rygorów, tym większe cierpienie i presja, aby osiągnąć ulgę. Im bardziej Ty będziesz pilnować, tym skuteczniej dziecko/nastolatek będzie ukrywał okaleczenia.
   
   
4. NIE ukrywaj
   Ukrywanie, że Twoje dziecko ma kłopoty psychiczne i emocjonalne, może spowodować dodatkowe napięcia wokół niego. Zdarza się, że choruje ciało – wtedy nie myślimy o tym, by zatajać to przed bliskimi czy nauczycielami. Choruje także psychika – dlaczego wtedy chcemy to ukryć? Im więcej świadomych problemów dziecka/nastolatka dorosłych wokół niej/niego, tym większa gwarancja wczesnego zauważenia niebezpieczeństwa i skutecznej pomocy.

fot: gov.pl

JAK WSPIERAĆ OKALECZAJĄCE SIĘ DZIECI

1. Bądź obecnym w życiu dziecka, akceptuj i kochaj, mów o swojej bezwarunkowej miłości.
   
   
2. Zachowuj spokój, nawet jeśli widzisz świeże ślady samookaleczenia. Zapytaj o środki medyczne, pomóż opatrzyć rany.
   
   
3. Rozmawiaj z dzieckiem/nastolatkiem o autoagresji, o skutkach, niebezpieczeństwach z nią związanych; pytaj, czy chce profesjonalnej pomocy; zapewniaj, że będziesz ją/go w decyzjach wspierać.
   
   
4. Wskazuj sposoby radzenia sobie z presją, emocjami, stresem.
   
   
5. Wspieraj w procesie budowania innych strategii radzenia sobie z presją i stresem. To wymaga czasu. Wykaż się cierpliwością!
   
   
6. Szukaj profesjonalnej pomocy dla dziecka, ale także dla siebie. Nie musisz czuć bezradności.

Publikacja powstała w oparciu o artykuł Marty Turowskiej https://portal.librus.pl/rodzina/artykuly/samookaleczanie-u-dzieci

DEPRESJA U MŁODZIEŻY

Szacuje się, że blisko jedna trzecia nastolatków cierpi na zaburzenia depresyjne, przy czym u większości z nich mają one charakter przejściowy. Choroba wynika z uwarunkowań biologicznych, formowania się tożsamości i związanym z tym kryzysem rozwoju osobowości. Młodzi ludzie zaczynają zdawać sobie sprawę z tego, że zmienia się ich rola społeczna i często jest to dla nich zbyt trudne. Następuje transformacja w systemie rodzinnym, powolne usamodzielnianie się emocjonalne i formalne. Dlatego lęki, które występują u chorych związane są najczęściej z obawami o własną przyszłość oraz z podejmowaniem odpowiedzialnych zadań. Niejednokrotnie przyczyn choroby należy szukać też w trudnościach, jakie młodzi ludzie mają ze spełnianiem oczekiwań otoczenia, czy w starciach o wpływy w środowisku rówieśniczym.

Depresja młodzieńcza jest często bagatelizowana przez osoby dorosłe z otoczenia chorego, które tłumaczą ją buntem młodzieńczym. W efekcie nastolatek często cierpi w milczeniu lub też, chcąc zwrócić uwagę otoczenia, podejmuje różne niebezpieczne działania tj. samookaleczenia, próby samobójcze, nadużywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych.

OBJAWY DEPRESJI MŁODZIEŃCZEJ

Poza lękiem wśród objawów występujących u młodych osób cierpiących na depresję występują: 

• niskie poczucie własnej wartości, 
• niska (negatywna) ocena siebie, rzeczywistości i przyszłości,
•  zaburzenia zachowania – często równoważone z młodzieńczym buntem,
• zaburzenia funkcji poznawczych (koncentracji i zapamiętywania), 
• uczucie nudy, braku zainteresowania czymkolwiek, 
• utrata motywacji, 
• zachowania ryzykowne i autodestrukcyjne: stosowanie alkoholu, substancji psychoaktywnych, samookaleczanie, myślenie o śmierci, w tym próby samobójcze,
• złe samopoczucie fizyczne: niespecyficzne dolegliwości bólowe, nadmierne skupienie się na funkcjonowaniu własnego organizmu,
• rozdrażnienie (dysforia), 
• zmęczenie, przygnębienie i zmienność nastroju,
•  utrata zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia).

Często choroba przebiega skrycie, stopniowo upośledzając funkcjonowanie młodego człowieka w rodzinie, szkole czy wśród rówieśników. Dotknięty chorobą nastolatek może mieć też zaburzenia rytmów okołodobowych – lepiej funkcjonuje w godzinach wieczornych, przez co ma trudności z porannym wstawaniem.

LECZENIE DEPRESJI MŁODZIEŃCZEJ

W leczeniu depresji młodzieńczej, często łączy się terapię farmakologiczną z psychoterapią. Oddziaływanie psychoterapeutyczne prowadzi się zazwyczaj dwutorowo – z jednej strony prowadzona jest terapia rodzinna (przy współpracy ze szkołą), z drugiej – realizowana jest terapia indywidualna osoby chorej. Bardzo istotne są również działania psychoedukacyjne, które pomagają zrozumieć istotę choroby i budować prawidłowe relacje w rodzinie. 

Zastosowanie leków jest zalecane przy dużym nasileniu objawów depresji, występowaniu nasilonych myśli i tendencji samobójczych, w depresji psychotycznej lub jeżeli dotychczasowe postępowanie psychoterapeutyczne okazało się nieskuteczne, a epizody depresji nawracają.

Artykuł powstał w oparciu o broszurę "Depresja - rozumiesz, pomagasz" Ministerstwa Zdrowia

DEPRESJA - rozumiesz, pomagasz

 

Co to jest depresja?

Słowo "depresja" wtargnęło do naszego codziennego języka. Często określamy nim stan smutku, gorszego samopoczucia, młodzież "wpada w depresję" np. po kłótni z kolegą/koleżanką. Chcąc zrozumieć istotę tej choroby, trzeba obalić powtarzany często mit, związany z tym, że depresja to smutek. W depresji prawie zawsze występuje smutek, jednak smutek bardzo często nie oznacza depresji. Każdy człowiek bywa czasem smutny, ale większość ludzi nigdy nie choruje na depresję. Ważne jest nasilenie i czas trwania – jeśli ktoś stale (przez większą część dnia przez min. 2 tyg.) odczuwa głęboki smutek i nie podlega on w zasadzie modyfikacjom przez zewnętrzne okoliczności, to prawdopodobnie możemy mieć już do czynienia z depresją.

Powodem depresji nie jest cywilizacja – pośpiech i nienaturalne warunki życia, choć w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat z różnych przyczyn zwiększyła się częstość jej występowania. Pierwotne czynniki depresji są w przeważającej mierze biologiczne, a nie cywilizacyjne: pojawienie się choroby ma związek m.in. z zaburzeniami w wydzielaniu i przekazie neuroprzekaźników, co jest często skłonnością przekazywaną genetycznie. Stres, ciągła presja czasu oraz przepracowanie mogą natomiast przyspieszyć i przyczynić się do wystąpienia depresji. Zwykle u pacjenta występuje kilka objawów, choć nie wszystkie muszą wystąpić równocześnie. Zazwyczaj są one bardzo intensywne i długotrwałe. Aby świadczyły o chorobie muszą utrzymać się odpowiednio długo (co najmniej dwa tygodnie).

Objawy i zachowania, które powinny budzić niepokój.

Objawy emocjonalne: obniżony lub obojętny nastrój – smutek i towarzyszący mu często lęk, płacz, niemożność odczuwania przyjemności, utrata radości życia (począwszy od utraty zainteresowań, skończywszy na zaniedbywaniu potrzeb biologicznych), poczucie braku perspektyw na przyszłość, czasem dysforia (zniecierpliwienie, drażliwość). 

Objawy poznawcze: bardzo często zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, negatywny obraz siebie, obniżona samoocena, samooskarżenia, pesymizm i rezygnacja, a w skrajnych wypadkach mogą pojawić się także urojenia depresyjne. 

Objawy motywacyjne: problemy z mobilizacją do wszelkiego działania, bardzo często depresji towarzyszy spowolnienie psychoruchowe (zwolnienie ruchów i reakcji); trudności z podejmowaniem decyzji. 

Objawy somatyczne: zaburzenie rytmów dobowych (m.in. zaburzenia rytmu snu i czuwania), utrata apetytu (ale możliwy jest również wzmożony apetyt), osłabienie oraz zmęczenie, spadek aktywności, utrata zainteresowania seksem, czasem skargi na różne bóle, złe samopoczucie fizyczne.

 Myśli i próby samobójcze.

Wystąpienie objawów depresji ma związek z indywidualną podatnością, z możliwościami psychicznymi danej osoby. Wiek chorego znacząco wpływa na obraz choroby – nieco inne będą objawy depresji u nastolatka, a inne u osoby w wieku podeszłym. Nie mając wystarczającej wiedzy na temat objawów depresji można czasem podejrzewać, że ma się do czynienia z zupełnie inną przypadłością.

Depresja jest zaburzeniem, które MOŻE DOTKNĄĆ KAŻDEGO niezależnie od wieku:

• osoby młode, dojrzewające
• kobiety w okresie okołoporodowym, 
• osoby w wieku podeszłym, 
• osoby, które przebyły w życiu epizod depresyjny,
• osoby narażone na przewlekły stres życiowy.

Artykuł oraz zdjęcia opracowano na podstawie materiałów Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Rypinie https://www.gov.pl/web/psse-rypin/23-lutego-ogolnopolski-dzien-walki-z-depresja